Open Access FAQ
Dokument określa zasady publikowania w otwartym dostępie wyników badań (głównie dotyczy to artykułów w recenzowanych czasopismach, ale także np. recenzowanych materiałów konferencyjnych, czy też oryginalnych danych badawczych) będących efektem realizacji projektów badawczych finansowanych lub współfinansowanych ze środków publicznych na naukę.
Polityka OA zawiera informacje o ścieżkach publikacyjnych, spełniających kryteria zgodności z Planem S, o kwalifikowalności kosztów oraz pozostałe wytyczne dotyczące licencji i zachowania praw autorskich, jak również terminarz zmian obowiązywania niektórych zapisów.
Strona NCN dotycząca Otwartej nauki
Czym jest otwarty dostęp (Open Access – OA)?
Otwarty dostęp (Open Access – OA) – to możliwość korzystania z publikacji naukowych, wyników badań i materiałów dydaktycznych przez internet bez ograniczeń i opłat.
OA oznacza swobodne czytanie, drukowanie, kopiowanie, rozpowszechnianie, tworzenie linków, zapisywanie na nośnikach elektronicznych, indeksowanie bez ingerowania w treści dokumentu, z poszanowaniem praw autorskich i obowiązkiem poprawnego cytowania.
Celem ruchu OA jest uniezależnienie komunikacji naukowej od komercyjnych pośredników i takie zorganizowanie obiegu informacji, aby pracownicy naukowi mogli bez przeszkód upowszechniać wyniki swoich badań i korzystać z wyników badań innych naukowców, by nakłady na naukę były jak najefektywniej wykorzystane.
Przeczytaj: Open Access dla początkujących.Dlaczego warto i jak zacząć udostępniać swoje prace w otwartym dostępie. (pdf; 352 KB)
Jakie są korzyści z otwartego dostępu?
Korzyści dla publikujących, np. pracowników naukowych:
- promocja i rozwój badań własnych,
- szybkość publikowania,
- większa widoczność w świecie,
- wzrost cytowań (wyższy indeks Hirsha),
- większe możliwości współpracy naukowej, wymiany wiedzy i doświadczeń,
- wiedza na temat stanu badań w danej dziedzinie,
- przejrzystość badań naukowych (ograniczenie plagiatów),
- łatwiejsze dotarcie do beneficjentów,
- archiwizacja danych.
Korzyści dla odbiorców treści naukowych, np. studentów:
- swobodny i szybki dostęp do materiałów dydaktycznych,
- lepsza jakość kształcenia,
- ułatwienie pisania prac dyplomowych,
- oszczędność czasu i pieniędzy.
Dla finansujących, np. uczelni, MNiSW:
- widoczność uczelni/kraju w świecie,
- promocja dorobku naukowego pracowników,
- nowe narzędzie marketingowe,
- uproszczona archiwizacja,
- lepsze zarządzanie i monitorowanie badań prowadzonych na uczelni/w kraju.
Co to jest czasopismo Open Access?
Open Access (OA), inaczej czasopismo otwarte, to recenzowane czasopismo naukowe, które bezpłatnie udostępnia czytającym swoje artykuły.
Wybrane serwisy czasopism:
- DOAJ – Directory of Open Access Journals – najbardziej znany katalog czasopism otwartych, zawierający blisko 1000 tytułów (w tym ponad 160 polskich),
- Free Medical Journals – zawiera ponad 4 tysiące pełnotekstowych czasopism z dziedziny medycyny i nauk pokrewnych,
- BioMed Central – wydawca ponad 250 recenzowanych otwartych czasopism z zakresu nauki, techniki i medycyny,
- PLOS Medicine – recenzowane czasopismo naukowe publikujące prace naukowe z zakresu ochrony zdrowia, na zasadach wolnej licencji,
- ARIANTA – Naukowe i Branżowe Polskie Czasopisma Elektroniczne – baza tworzona na Uniwersytecie Sląskim, zawiera blisko 4 tysiące tytułów czasopism.
Czym jest repozytorium?
Repozytoria to elektroniczne archiwa dostępne online. Gromadzą, uostępniają, służą zarządzaniu materiałami związanymi z nauką. Mogą zawierać artykuły z czasopism (w wersji reprint, postprint lub wersji ostatecznej wydawnictwa), prace doktorskie, materiały konferencyjne, surowe dane, materiały dydaktyczne, itp. Repozytoria w większości przypadków tworzone są przez instytucje, np. uczelnie wyższe.
Wybrane repozytoria dziedzinowe:
- PubMed Central – archiwum pełnotekstowych artykułów z czasopism biomedycznych tworzone przez US National Library of Medicine,
- High Wire Press – platforma czasopism i książek wydawców uniwersyteckich z dziedziny medycyny i nauk pokrewnych,
- ECNIS Repository – zawiera publikacje, raporty i prezentacje z zakresu toksykologii, epidemiologii, żywienia i żywności, chemii oraz biologii molekularnej.
- Biblioteka Nauki – multidyscyplinarne repozytorium zawierające pełne teksty artykułów z czasopism i książek.
Wybrane repozytoria instytucjonalne:
- Repozytorium UMK – gromadzi, przechowuje oraz udostępnia dokumenty cyfrowe pracowników i doktorantów UMK,
- Repozytorium Politechniki Warszawskiej – gromadzi m.in. prace magisterskie i inżynierskie, rozprawy doktorskie, artykuły z czasopism,
- ICR Repository – zawiera publikacje pracowników naukowych Institute of Cancer Research and Royal Marsden.
Czym jest Open Research Europe (ORE)?
Open Research Europe (ORE) – to stworzona na zlecenie Komisji Europejskiej platforma do publikowania w formule open access, która jednocześnie zapewnia niezależnych recenzentów i jest darmowa dla wszystkich beneficjentów programów ramowych.
Publikowanie na platformie jest alternatywą dla publikowania w czasopismach naukowych.
Co to jest „złoty kanał dostępu”?
„Złotym kanałem” nazywamy otwarty dostęp do artykułów publikowanych w elektronicznych czasopismach naukowych, przechowywanych na serwerach wydawców.
Zobacz: Co to jest czasopismo Open Access?
Co to jest „zielony kanał dostępu”?
„Zielonym kanałem” nazywamy dostęp do treści naukowych poprzez repozytoria, czyli elektroniczne archiwa dostępne online. Repozytoria mogą być instytucjonalne (np. uniwersyteckie), dziedzinowe (np. medyczny PubMed Central).
Zobacz: Czym jest repozytorium?
Co to są czasopisma hybrydowe?
Czasopisma hybrydowe to czasopisma, w których tylko część artykułów dostępna jest do czytania bezpłatnie. To czasopisma komercyjne, które za dodatkową opłatą umożliwiają autorom opublikowanie artykułu w modelu OA.
Obecnie wszystkie największe wydawnictwa komercyjne oferują opcję OA w swoich czasopismach. Publikacja w modelu OA w niektórych wydawnictwach jest dofinansowana przez MNiSW – zob. Programy otwartego publikowania.
Kto ponosi koszty publikacji w modelu Open Access?
Bezpłatny dostęp nie oznacza, że wydawca nie ponosi kosztów publikacji. Wydawnictwo musi sfinansować m. in. przygotowanie edytorskie czy zakup sprzętu komputerowego (serwera).
Koszty wydawania czasopisma OA często przenoszone są na autorów lub instytucje ich finansujące. Autor, który chce opublikować swoją pracę w modelu OA musi liczyć się z tym, że koszt takiej publikacji (article processing charge – APC) może być większy niż publikowanie w tradycyjnym modelu. Publikacja w modelu OA w niektórych wydawnictwach jest dofinansowana przez MNiSW – zob. Programy otwartego publikowania.
Alternatywne metody pozyskiwania funduszy przez czasopisma to dotacje rządowe lub instytucjonalne, sponsoring fundacji lub stowarzyszeń naukowych, a także reklamy.
Jak wygląda zagadnienie praw autorskich w modelu Open Access?
Publikowanie w źródłach OA w większości przypadków umożliwia autorom zachowanie majątkowych praw autorskich, czyli prawa do rozporządzania dziełem oraz otrzymywania gratyfikacji za jego udostępnianie. W tradycyjnym modelu czasopism komercyjnych umowa z wydawnictwem przewiduje zwykle przeniesienie tych praw na wydawcę.
W repozytoriach stosowana jest licencja niewyłączna lub licencje Creative Commons. Licencja niewyłączna daje autorowi swobodę, gdy chce on przekazać swoją pracę innemu podmiotowi bez zgody repozytorium. Ideą licencji Creative Commons jest zastrzeganie tylko niektórych praw i przez to umożliwienie autorowi bardziej elastycznego zakresu ochrony dzieła.
Więcej na stronie Creative Commons Polska.
W sytuacji, kiedy autor opublikował artykuł w komercyjnym czasopiśmie i chce umieścić go w repozytorium, powinien upewnić się, jaką politykę w tym zakresie prowadzi wydawca. Autor musi sprawdzić, jakiego rodzaju umowę podpisał i czy dany wydawca zezwala na umieszczenie publikacji w repozytorium.
Portal SHERPA/RoMEO umożliwia zapoznanie się z polityką wydawców konkretnych tytułów czasopism odnośnie zakresu praw autora.
Jak znaleźć otwarte czasopismo z Impact Factor?
Serwis Free Medical Journals – ułatwia znalezienie czasopisma z IF, podając przy tytułach wartość IF oraz tworząc rankingi wysoko punktowanych czasopism.
Wartość IF podaną w serwisie należy sprawdzić w Journal Citation Reports (dostęp tylko w sieci uczelni lub poprzez zdalną pracę lub usługę proxy).