Open Access FAQ

Otwarty dostęp (Open Access - OA) - to możliwość korzystania z publikacji naukowych, wyników badań i materiałów dydaktycznych przez internet bez ograniczeń i opłat.
OA oznacza swobodne czytanie, drukowanie, kopiowanie, rozpowszechnianie, tworzenie linków, zapisywanie na nośnikach elektronicznych, indeksowanie bez ingerowania w treści dokumentu, z poszanowaniem praw autorskich i obowiązkiem poprawnego cytowania.

Celem ruchu OA jest uniezależnienie komunikacji naukowej od komercyjnych pośredników i takie zorganizowanie obiegu informacji, aby pracownicy naukowi mogli bez przeszkód upowszechniać wyniki swoich badań i korzystać z wyników badań innych naukowców, by nakłady na naukę były jak najefektywniej wykorzystane.

Przeczytaj: Open Access dla początkujących.Dlaczego warto i jak zacząć udostępniać swojeprace w otwartym dostępie.

• promocja i rozwój badań własnych,
• szybkość publikowania,
• większa widoczność w świecie,
• wzrost cytowań (wyższy indeks Hirsha),
• większe możliwości współpracy naukowej, wymiany wiedzy i doświadczeń,
• wiedza na temat stanu badań w danej dziedzinie,
• przejrzystość badań naukowych (ograniczenie plagiatów),
• łatwiejsze dotarcie do beneficjentów,
• archiwizacja danych.

• swobodny i szybki dostęp do materiałów dydaktycznych,
• lepsza jakość kształcenia,
• ułatwienie pisania prac dyplomowych,
• oszczędność czasu i pieniędzy.

• widoczność uczelni/kraju w świecie,
• promocja dorobku naukowego pracowników,
• nowe narzędzie marketingkowe,
• uproszczona archiwizacja,
• lepsze zarządzanie i monitorowanie badań prowadzonych na uczelni/w kraju.

• DOAJ - Directory of Open Access Journals - najbardziej znany katalog czasopism otwartych, zawierający blisko 1000 tytułów (w tym ponad 160 polskich),
• Free Medical Journals - zawiera ponad 4 tysiące pełnotekstowych czasopism z dziedziny medycyny i nauk pokrewnych,
• BioMed Central - wydawca ponad 250 recenzowanych otwartych czasopism z zakresu nauki, techniki i medycyny,
• PLOS Medicine - recenzowane czasopismo naukowe publikujące prace naukowe z zakresu ochrony zdrowia, na zasadach wolnej licencji,
• ARIANTA - Naukowe i Branżowe Polskie Czasopisma Elektroniczne - baza tworzona na Uniwersytecie Sląskim, zawiera blisko 4 tysiące tytułów czasopism.

• PubMed Central - archiwum pełnotekstowych artykułów z czasopism biomedycznych tworzone przez US National Library of Medicine,
• High Wire Press - platforma czasopism i książek wydawców uniwersyteckich z dziedziny medycyny i nauk pokrewnych,
• ECNIS Repository - zawiera publikacje, raporty i prezentacje z zakresu toksykologii, epidemiologii, żywienia i żywności, chemii oraz biologii molekularnej.
• Biblioteka Nauki - multidyscyplinarne repozytorium zawierające pełne teksty artykułów z czasopism i książek.

• Repozytorium UMK - gromadzi, przechowuje oraz udostępnia dokumenty cyfrowe pracowników i doktorantów UMK,
• Repozytorium Politechniki Warszawskiej - gromadzi m.in. prace magisterskie i inżynierskie, rozprawy doktorskie, artykuły z czasopism,
• ICR Repository - zawiera publikacje pracowników naukowych Institute of Cancer Research and Royal Marsden.

"Zielonym kanałem" nazywamy dostęp do treści naukowych poprzez repozytoria, czyli elektroniczne archiwa dostępne online. Repozytoria mogą być instytucjonalne (np. uniwersyteckie), dziedzinowe (np. medyczny PubMed Central).

Zobacz: Czym jest repozytorium?

Czasopisma hybrydowe to czasopisma, w których tylko część artykułów dostępna jest do czytania bezpłatnie. To czasopisma komercyjne, które za dodatkową opłatą umożliwiają autorom opublikowanie artykułu w modelu OA.

Obecnie wszystkie największe wydawnictwa komercyjne oferują opcję OA w swoich czasopismach. Publikacja w modelu OA  w niektórych wydawnictwach jest dofinansowana przez MNiSW - zob. Programy otwartego publikowania.

Bezpłatny dostęp nie oznacza, że wydawca nie ponosi kosztów publikacji. Wydawnictwo musi sfinansować m. in. przygotowanie edytorskie czy zakup sprzętu komputerowego (serwera).
Koszty wydawania czasopisma OA często przenoszone są na autorów lub instytucje ich finansujące. Autor, który chce opublikować swoją pracę w modelu OA musi liczyć się z tym, że koszt takiej publikacji (article processing charge - APC) może być większy niż publikowanie w tradycyjnym modelu. Publikacja w modelu OA  w niektórych wydawnictwach jest dofinansowana przez MNiSW - zob. Programy otwartego publikowania.
Alternatywne metody pozyskiwania funduszy przez czasopisma to dotacje rządowe lub instytucjonalne, sponsoring fundacji lub stowarzyszeń naukowych, a także reklamy.

Publikowanie w źródłach OA w większości przypadków umożliwia autorom zachowanie majątkowych praw autorskich, czyli prawa do rozporządzania dziełem oraz otrzymywania gratyfikacji za jego udostępnianie. W tradycyjnym modelu czasopism komercyjnych umowa z wydawnictwem przewiduje zwykle przeniesienie tych praw na wydawcę.

W repozytoriach stosowana jest licencja niewyłączna lub licencje Creative Commons. Licencja niewyłączna daje autorowi swobodę, gdy chce on przekazać swoją pracę innemu podmiotowi bez zgody repozytorium. Ideą licencji Creative Commons jest zastrzeganie tylko niektórych praw i przez to umożliwienie autorowi bardziej elastycznego zakresu ochrony dzieła.
Więcej na stronie Creative Commons Polska.

W sytuacji, kiedy autor opublikował artykuł w komercyjnym czasopiśmie i chce umieścić go w repozytorium, powinien upewnić się, jaką politykę w tym zakresie prowadzi wydawca. Autor musi sprawdzić, jakiego rodzaju umowę podpisał i czy dany wydawca zezwala na umieszczenie publikacji w repozytorium. 
Portal SHERPA/RoMEO umożliwia zapoznanie się z polityką wydawców konkretnych tytułów czasopism odnośnie zakresu praw autora.